تاریخ ترجمه در ایران
ترجمه به عنوان نوعی ارتباط بین فرهنگی و بین زبانی در نظر گرفته می شود , تاریخ ترجمه در ایران تا به امروز شاهد تحولات بسیاری بوده است که در این مقاله به شرح آن خواهیم پرداخت .
در سالهای اخیر ، توجه بسیاری از افراد و موسسات به ترجمه زبان های مختلف بیش از پیش معطوف شده است , امروزه اهمیت شناخت جوامع و وضعیت ترجمه به عنوان شغل نیز در اولویت است , لذا جایگاه حرفه ای برای مترجمان ایران و تلاش برای ارائه راه حل هایی بهبود وضعیت ترجمه همچنان ادامه دارد.
نقش ترجمه در ایران
ترجمه نقش بسزایی در تاریخ زندگی ایرانیان داشته است. امروزه حتی نقش آن بسیار نسبت به گذشته پر رنگتر شده است , بسیاری از این تاثیرگذاری ها را میتوان در صنعت فناوری ارتباطات ملاحظه کرد .
فعالیت های مربوط به ترجمه شامل تفسیر یک متن در یک زبان و تولید منبع زبانی هدف خواهد بود , این فعالیت های امروزه از حالت سنتی خارج شده و اخیرا ترجمه نرم افزاری نیز محبوبیت زیادی در بین مترجمان پیدا کرده است .
لذا بیان این واقعیت همواره درست است که ترجمه نقش بزرگی در ارتباطات انسانی ایفا میکند.
انجام ترجمه کار ساده ای نیست. این امر خود ترکیبی از هنر و مهارت است. یک مترجم موفق باید از دانش خوبی در زمینه های زبانشناسی ، جامعه شناسی و سایر زمینه هایی تخصصی داشته باشد تا بتواند یک ترجمه تخصصی عالی انجام دهد .
در بیان نقش ترجمه در ایران همین بس بدانیم ارتباطات فرهنگی بومی بین مردمان سرزمین ها مختلف تا کنون باعث شده تاثیر پذیری زیادی بین جوامع آسیایی – اروپایی شکل بگیرد لذا مفهوم ترجمه بومی اینجا رنگ و لعاب بیشتر و بهتری پیدا میکند زیرا برخی مشترکات زبان شناسی را از یک زبان به زبان دیگر به بهترین نحو انتقال میدهد
علم ترجمه در ایران
علم ترجمه در ایران به دوران ماقبل تاریخ بازمی گردد , اولین تلاش های مربوط به علم ترجمه در کشور ایران برای تاسیس دانشکده ترجمه در سال 1973 میلادی بود , در این دانشکده آموزش مترجمان به چندین زبان از جمله انگلیسی , عربی , فرانسوی , آلمانی , روسی, ایتالیایی و اسپانیایی در دستور کار قرار گرفت . بعدها در سال 1979 میلادی این دانشکده با دانشگاه ادغام شد
در کشور ایران علم ترجمه تاریخ دور و درازی دارد , علم ترجمه در ایران باستان تا به امروزه حقایق شنیدنی خواهد داشت که بد نیست گذری به تاریخ ترجمه ایران بزنیم پس با ما همراه باشید
کشور ایران از دوران باستان تا به امروز با زبان های مختلفی بین اقوام پادشاهی و درباریان و تمدن های چندگانه باستان صحبت می شد , زبان پارسی از ریشه های زبان هند و آریایی گرفته شده است که در اتن دوران فرهنگ آریایی مختص کشور امروزی ایران نبود .
تمدن آریایی از شبه جزیره هند گسترده تر بود , برای مثال در دوران عثمانیان فارسی به عنوان زبان ادبیات گونه درباریان به شمار می امد . تکمیل این زبان در ایران اعث شد سراسر آسیای غربی و فراسوی آن داد و ستد بین فارسی زبانان و عرب زبان ها روز به روز بیشتر و بیشتر شود .
تغییرات مهم و کلیدی در زبان پارسی باستان باعث شد نزدیکی فرهنگ و قومیتی به زبان های مختلف در ایران بیشتر شده و نقش اصلی ترجمه در ایران پر رنگ تر شود .
تغییرات زبان در ایران
زبان پارسی باستان در دوران پارت ها و مادها و هخامنشیان با فارسی تفاوت های زیادی داشت , زیرا در آن دوران خطوط بابلی و عیلامی نیز بین مردم باستان به کار گرفته می شد به گونه ای که شاهان هخامنشی به چند زبانه بودن خود افتخار می کردند .
در دوران مهم ساسانیان تبادلات فرهنگی میان گروه زبانی مختلف به اوج خود رسید , شاهان ساسانی مشوق اصلی علم ترجمه در ایران باستان بودند , از طرفی بیشتر آثار ترجمه شده در زمان ساسانیان ترجمه از لاتین و یونانی بود به گونه ای که در آن دوران پس از حمله اسکندر مقدونی ( 330 ق م ) به دلیل جنگ و هرج و مرج بسیاری از اطلاعات علمی و تاریخی ایرانیان از میان رفت تا اینکه در دوران مذکور از طریق ترجمه توانستند برخی از این اطلاعات را بازگردانی کنند .
علوم فلسفه در تاریخ ایران
اصلی ترین دلیل پیشرفت علوم فلسفه در تاریخ ایران درست پیش از ظهور اسلام نتیجه ترجمه هایی بود که امروزه این آثار هر چند کم موید این مطلب است در آن دوران در زمان پادشاهی ساسانیان خسرو اول ( انوشیروان ) با تاسیس بیمارستان ها و مدارس پزشکی در شهر جندی شاپور یاعث شد کارمندان مختلفی با زبان های لاتین , عربی , اروپایی در کنار فارسی زبانان مشغول کار شوند , لذا نزدیکی همیشگی این مردم با اختلافات فرهنگی و زبانی باعث شد , آثار گرانبهایی از وقایع نامه ها و دایرةالمعارف به زبان های مختلفی چون عربی در دوران ساسانیان ضمیمه گردد .
نکته : اگر بخواهیم از مهمترین آثار آن دوران به زبان فارسی را نام ببریم ترجمه هندی به فارسی کلیله و دمنه بوده که در آن دوران به فارسی میانه ترجمه می شد .
تحول ترجمه در کتاب های مقدس
پس از دوران ساسانیان در سده های میانی دین اسلام به تدریج در کشور های همسایه گسترش یافت , در آن دوران با وجود مکتب خداشناسی و ترویجی اسلامی بسیاری ایرانیان تحولی عظیم را در ساختار زندگی و اجتماعی خود تجربه کردند .
مردمان سرزمین آریایی از جمله مهمترین تغییرات را اصول خط و معماری در کشور خود بنا نهادند اینگونه بود که در آن دوران زبان پارسی بسیار شبیه زبان عربی بود البته لازم به ذکر است که الفبای عربی آنطور که باید و شاید باعث تغییر در ساختار پارسی میانه و از هم گسستگی آنها نشد .
در سده های بعدی دانشمندان و محققان که تازه به اسلام گرویده بودند با علمی که داشتند خواستار ترجمه کتاب قرآن به صورت کلمه به کلمه بودند لذا ترجمه کتاب آسمانی خداوند متعال ( قرآن ) به صورت تفسیر درآمد و این چنین است که بسیاری از دانشمندان آثار خود را به عربی نیز ترجمه کرده اند .
روند ترجمه در ایران
اوج روند ترجمه در ایران
در سده های چهارم تا ششم اوج ترجمه از زبان فارسی در ایران شدت گرفت , به گونه ای که در آن دوران آثار ملی زیادی از جمله علم نجوم و ستاره شناسی , پزشکی , جغرافیا , تاریخ و فلسفه در اختیار ایرانیان بود .
در آن دوران زبان های مختلفی در ایران ترجمه می شد که از جمله آنها به زبان یونانی , لاتین , عربی , سریانی , آرامی و حتی زبان چینی در ان دوران بسیار راج داشت .
مترجمان آن دوران اقدام به ترجمه کتاب و متونی کردند که با ترجمه و ساده نگاری ویژه نظر خوانندگان را سالهای زیادی به خود جلب می نمودند .
برای مثال در سال 472 هجری قمری شخصی به نام گرگانی کتاب عربی الحاکمین را برای کیمیاگران و اطباء و همچنین چشم پزشکان آن دوران به فارسی ترجمه کرد .
لذا دانشنامه های زیادی به علم آن دوران به مدد علم ترجمه رونق گرفتند .
زبان عربی و فارسی در ایران آنچنان به هم گره خورده بود که دانشمندان بسیاری آثار خود را به زبان عربی نگارش میکردند برای نمونه فخرالدین رازی فقیه و فیلسوف ایرانی آثار خود را نیز به زبان عربی منتشر کرد .
ابتکار دانشمندان و مترجمان
گرایش دو زبانه بین فیلسوفان و مترجمان آن زمان باعث شد تمامی فیلسوفان و محققان آثار خود را به چند زبان ارائه دهند و در واقع خود به نوعی مترجم باشند .
حق مالکیت آثار در آن دوران وجود نداشت لذا حفظ و حراست از انتشار غیر مجاز ان از مهمترین امور مربوط به آن دوران بود .
پیشرفت ترجمه در زبان فارسی
پیشرفت ترجمه در زبان فارسی به حدی بود , که در جهان اسلام زبان فارسی دومین زبان پر اهمیت به حساب می آید به گونه ای که امروزه نیز در عصر حاضر زبان فارسی همچنان در پله دوم جدول رقابتی با سایر زبان ها است .
ترجمه فارسی در عصر حاضر
دوران جدید کشور ایران از دوران قاجار تا به امروز صنعت ترجمه را بسیار رونق داده است , از دوران پادشاهان و درباریان قاجار ارسال افراد نخبه به اروپا باعث شد دروازه های تمدن بین المللی و تماس فرهنگی و زبانی در بین ایرانیان در اروپا آغاز شود .
علم چاپ پس از سفر دانشمندان و محققان به اروپا در ایران راه خود را باز کرده و انتشار و چاپ کتاب صنعت نوپا و نوظهور ایرانیان بیش از پیش دستخوش تغییر داده است .
مدرسه دارالفنون نتیجه تلاش قاجار در پی علاقه مند سازی و نوسازی نظام سلطه تاسیس شد .مدرسه دارالفنون در سال 1268 ق در تهران تاسیس گردید که نقش بسیار مهمی در علم ترجمه ایفا میکرد .
اولین مترجم تحصیلکرده از اروپا که از دارالفنون فارغ التحصیل شد اعتمادالسلطنه بود که در دربار قاجار مکانی را تحت عنوان دارالترجمه تاسیس کرد .
هدف اصلی دارالترجمه در آن زمان هماهنگ سازی ترجمه های دولتی و درباری زیر نظر اعتماد السلطنه بود لذا بیشتر ترجمه های به جا مانده از زبان فرانسه به فارسی بود .
